Kurpie to unikalny region, w którym stykają się kultury różnych ludów z północno-wschodniej Polski. Tutejsi mieszkańcy mają swój regionalny dialekt i tradycje. Poznaj ten malowniczy region i jego tajemnice i wybierz się na niezapomnianą wyprawę!
Gdzie leżą Kurpie?
Kurpie leżą na północ od Warszawy, na styku 3 województw: mazowieckiego, podlaskiego i warmińsko-mazurskiego. Odcinają je 4 rzeki: Narew, Pisa, Bug i Orzyc. Teren dzieli się na Puszczę Zieloną i Białą. Jednym z najstarszych miast regionu jest Ostrołęka. Za stolicę Kurpiów uznaje się Myszyniec lub Kadzidła.
Warto zauważyć, że na mieszczącej się w sercu Kurpiów równinie kurpiowskiej znajduje się aż 8 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 942 ha! Kurpiowszczyzna dostarcza więc nie lada wrażeń miłośnikom przyrody i czystego powietrza.
Atrakcje turystyczne na Kurpiach, które warto zobaczyć
Kurpie to atrakcje zarówno architektoniczne, jak i przyrodnicze. Na miłośników spędzania czasu w terenie czekają liczne szlaki turystyczne, które obejmują takie atrakcje, jak dzika ścieżka przez bagna czy bajeczny Szlak Turystyczny „Wstęga Kurpiowska”, który z powodzeniem można pokonać rowerem. Wiedzie on od Myszyńca przez Chorzele do Przasnysza. Z kolei rezerwat Torfowisko Serafin gwarantuje dziką wyprawę po bagnach na dawnym jeziorze Kursko. Można tam spotkać nietypowe gatunki roślin i zwierząt, które są charakterystyczne dla tego regionu i terenów podmokłych.
Miłośnicy historii z pewnością chętnie odwiedzą Muzeum Historyczne w Przasnyszu z wieloma eksponatami archeologicznymi czy Zagrodę Kurpiowską w Kadzidle — są tam doskonale zachowane budynki z XIX i XX wieku. Czytaj dalej, aby lepiej poznać kurpiowski folklor i tradycje!
Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce
W Ostrołęce od 1975 roku funkcjonuje placówka muzealna, która dostarcza masy wiedzy historycznej turystom. W muzeum można podziwiać wystawy stałe, m.in.:
- Wycinanka kurpiowska
- Twórczość żołnierzy powstania listopadowego na Wielkiej Emigracji
- Stanisław Skolimowski. Nierzeczywiste
Kurpie atrakcje turystyczne to też oddział muzeum w Kadzidle – Zagroda Kurpiowska w Kadzidle. Można tu obejrzeć przedmioty codziennego użytku i przykłady budownictwa drewnianego z XX wieku. To tu też ma miejsce cykliczna impreza „Wesele kurpiowskie”, podczas której jest czas na inscenizację tradycyjnego wesela oraz przegląd kapel muzycznych. Można też tu wziąć udział w ciekawych warsztatach etnograficznych, które każdego roku przyciągają setki turystów z całego kraju!
Skansen w Nowogrodzie
Skansen kurpiowski w Nowogrodzie otwarto niemal 100 lat temu, bo w czerwcu 1927 roku. Inicjatorami byli Adam i Zofia Chętnik. Skansen kurpiowski jest jednym z najstarszych muzeów na powietrzu w kraju! Obecnie na terenie skansenu można podziwiać ponad 20 dużych obiektów architektonicznych drewnianych oraz obiekty małej architektury, jak studnie czy kapliczki. Nowogród od 2022 roku jest niezależną jednostką muzealną zarządzaną przez województwo podlaskie. Skansen nie jest odwzorowaniem wsi kurpiowskiej, ale stanowi doskonały przykład historycznych zabudowań z dawnych lat. Niektóre zabytki pochodzą nawet z XVIII wieku!
Muzeum Kurpiowskie w Wachu
W Wachu, w gminie Kadzidło mieści się jedyne w swoim rodzaju muzeum kurpiowskie założone przez Zdzisława i Laurę Bziukiewicz. Zbiory pozwalają na obserwację zmian zachodzących w Kurpiach Zielonych od XVIII wieku do czasów współczesnych. Początkowo niewielkie zbiory obecnie cieszą oko w rozszerzonej formie. Eksponaty podzielono na kilka grup tematycznych: Tkactwo, Bursztyniarstwo, Stolarstwo, Szewstwo, Plecionkarstwo, W domu, W zagrodzie, Bartnictwo, Strój, Stajnia, Rzemiosło i Leśny.
Poza okazałym zasobem zabytkowych przedmiotów placówka prowadzi również działalność edukacyjną. Grupy zorganizowane mogą wziąć udział w warsztatach, dzięki którym poznają tajniki „ginących zawodów”. Można tu dowiedzieć się, jak obrabia się bursztyn, na czym polega tkactwo oraz czym zajmował się bartnik.
Zagroda Kurpiowska w Kadzidle
Malowniczy region Kadzidła kryje w sobie prawdziwą perłę tradycyjnej architektury. To tu możesz podziwiać tradycyjne budowle i spotkać się z historią w nietypowej odsłonie. W Zagrodzie Kurpiowskiej można zapoznać się m.in. z takimi zabytkami, jak:
- Chata z Golanki, czyli zabudowanie z izdebką z pierwszej połowy XIX wieku;
- Kuźnia z Brzozowej z 1928 roku, gdzie obecnie odbywają się warsztaty kowalskie;
- Olejarnia, czyli dawne miejsce spotkań, gdzie mieszkańcy samodzielnie tłoczyli olej ze swoich ziaren.
Ponadto na miejscu odbywają się liczne imprezy tematyczne. Niedziela Kadzidlańska przypada na I niedzielę września. Podczas festynu odbywa się turniej wsi i kiermasz sztuki ludowej, gdzie można zaopatrzyć się w prawdziwe rarytasy!
Zamek w Ciechanowie
Atrakcje Kurpie to także niepowtarzalna architektura. Pochodzi on z przełomu XIV i XV wieku i stanowił siedzibę księcia mazowieckiego. Po śmierci Janusza III, ostatniego z książąt, zamek trafił do posagu królowej Bony. Uległ dużym zniszczeniom w trakcie potopu szwedzkiego i popadł w ruinę. Ze względu na kontrowersje w kwestii planu rewitalizacji obiektu udało się odbudować jedynie jego część. W miejscu Domu Małego wybudowano pawilon. Od 2022 roku władze zamku umożliwiają wirtualny spacer, który pozwoli zapoznać się ze strukturą zabudowań.
Puszcza Biała
Teren Puszczy Białej, zwanej też Puszczą Biskupią to 85 tysięcy hektarów zdominowanych przez sosny. To tu Mazowsze ma swoje zielone płuca, bowiem teren podlega ochronie Natura 2000. Pierwotnie kultura ludności tego regionu była związana po prostu z leśnictwem i rolnictwem. Dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku, kiedy na tych terenach pojawili się Kurpiowie, styl budownictwa zaczął się nieco zmieniać. Wzorce kulturowe jednak nie były tu jednorodne. Wyróżnia się część ostrowską i pułtuską.
Puszcza Zielona
Teren Puszczy Białej i Zielonej składa się na kurpiowszczyznę, jednak to głównie Zielona część uznawana jest za ojczyznę Kurpiów. Sam lud nazywa siebie Puszczanami. Puszcza Zielona ma też kilka innych nazw, jak Puszcza Kurpiowska lub Północna. Powierzchnią niewiele odbiega od Puszczy Białej, bowiem zajmuje około 80 tysięcy hektarów. Na obszarze puszczy mieszczą się rezerwaty przyrody, m.in. torfowisko Karaska, Łokieć i Mingos. Cała puszcza to piękny, mazowiecki krajobraz przecinany przez rzeki Omulew czy Orzyc.
Rezerwat Czarnia
W rezerwacie Czarnia można spotkać wiele przykładów dawnej kultury kurpiowskiej. Jest to rezerwat przyrody typu leśnego z takimi gatunkami jak konwalia majowa czy widłaki. Atrakcję na Kurpiach stanowią liczne w tym regionie sosny bartne, czyli drzewa z wydrążonymi bartnikami. Były to swego rodzaju naturalne ule dla pszczół. Wykorzystując istniejące dziuple, bartnicy wycinali specjalne komory, w których hodowano później miododajne owady. Na turystów w rezerwacie Czarnia czeka szlak turystyczny Barci Kurpiowskich. Rozpoczyna się w okolicy kościoła Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Czarni.
Kurpiowska Architektura Drewniana
Drewniane budowle są cechą charakterystyczną Kurpiów. Należy wspomnieć o nietypowej i bardzo eleganckiej budowie kurpiowskiej chałupy, którą doceniali specjaliści z całego świata. Podstawą były prostokątne bale, które ściśle do siebie przylegały. Dach zawsze był dwuspadowy i nieco szerszy od domu. Szczyt ozdabiano deseczkami z drewnianymi koronkami. Krawędzie dachu nierzadko były wydłużane w ozdobne zakończenia zwane śparogami. Najbardziej bogato zdobione były drzwi, okna i okiennice domów. Często miały rzeźbienia z przekazem religijnym lub patriotycznym. Tak zadbane domy mogą dawać pewien ogląd na to, w jaki sposób Kurpiowie budowali swoje kapliczki i kościoły.
Cerkiew św. Anny w Puchaczu
Cerkiew św. Anny ma bogatą historię i każdego roku odwiedzana jest przez wielu turystów. Jej wewnętrzne ściany są bogato zdobione, a dach zwieńczony jest typowymi dla regionu rzeźbieniami i dekoracjami. Sama budowla dumnie wyrasta w bajecznej okolicy i cieszy oko każdego miłośnika tradycyjnej architektury.
Zwyczaje i tradycje kurpiowskie
Świętowanie na Kurpiach rozpoczyna się od przygotowań do świąt Bożego Narodzenia. Na początku grudnia obchodzi się chłopski post oraz organizuje wróżby na przyszły rok. W Wigilię dzieli się opłatkiem, nie pomijając bydła. W izbie należało ustawić snop siana.
Charakterystyczny jest również konkurs na najpiękniejszą palmę, który odbywa się tuż przed Wielkanocą. Kurpiowskie palmy są bardzo wysokie, ponieważ to zapewniało dobrobyt gospodarzom. Palmy wykonywano z leszczyny, borowiny czy jałowca. Tuż przed Wielkanocą przy kościele paliło się ognisko, w którym spalano stare palmy wielkanocne czy rzeźby. Gospodynie zabierały z niego nieco żaru, aby to nim rozpalić ogień w święto.
W sierpniu odbywają się corocznie tradycyjne Dożynki Kurpiowskie, podczas których lokalsi bawią się przy skocznej muzyce. To doskonała okazja dla przyjezdnych, aby poznać nieco tutejszej kultury. W planie takie atrakcje, jak koncerty muzyki kurpiowskiej, obrzęd dożynkowy i występy różnych twórców ludowych. To również możliwość zakupu kurpiowskich wypieków, ozdób czy koronek.
Strój i gwara
Tradycyjny strój kurpiowski zdecydowanie wyróżnia się na tle innych ubiorów ludowych. Charakterystyczne są białe koszule z długimi, bufiastymi rękawami. Kobiety nosiły na nich długie, zdobione sukienki bez rękawów. Pod szyją często miały przewiązane kokardki, a na głowach były zdobione, kolorowe chusty. Mężczyźni nosili długie, siwe płaszcze z ozdobnymi guzikami. Wykończenia miały wyrazisty kolor granatu lub zieleni. Na głowach nosili kaszkiety.
Cechą charakterystyczną gwary kurpiowskiej jest między innymi mazurzenie, czyli ubezdźwięcznienie. Głoski twarde są zastępowane miękkimi, np. sz przechodzi w ś, cz w ć. Inną typową cechą jest asynchroniczna wymowa głosek wargowych miękkich. Spółgłoski miękkie b’, p’ są wymawiane najczęściej dwuelementowo jako bź, pś, tj. z miękkością wyodrębniającą się w postaci spółgłoski szczelinowej ź, ś. Innym wyróżnikiem gwary może być zmieniona wymowa niektórych czasowników. Zamiast ‘stał’ możemy usłyszeć ‘stojał’.
Rękodzieło
Do typowych, kurpiowskich wyrobów należą między innymi wycinanki, plecionki, garnki czy rzeźby. Do najbardziej pracochłonnych koronek należą frywolki, czyli misternie plątane supełki, które układają się w piękne serwety, kołnierzyki czy biżuterię. W koronki często też „ubiera się” pisanki wielkanocne lub bombki na choinkę. Kolejnym przepięknym, ludowym wyrobem są barwne pisanki. Na pofarbowanych skorupkach jaj rzeźbi się skomplikowane wzory z motywem zwierzęco-roślinnym lub koronkowym. Również bursztyn jest produktem często wykorzystywanym w kurpiowskim rękodziele. Tworzy się z niego niezliczone rodzaje biżuterii, jak korale, bransolety, zawieszki czy kolczyki.
Regionalne smaki — tradycyjne potrawy Kurpiów
Podstawą diety Kurpiów są ziemniaki, dynia, marchew i mięso. to z nich powstają typowe dania kuchni kurpiowskiej, które po dziś dzień zachwycają nawet najbardziej wybredne podniebienia! Poznaj potrawy charakterystyczne dla kurpiowskiej kultury, które możesz spróbować przygotować w swoim domu!
- rejbak – babka ziemniaczana pieczona z kawałkami słoniny i cebulą;
- zupa grzybowa, przygotowywana z prośnianek – grzybów znanych w Polsce pod nazwą zielonki;
- byśki, inaczej nowe latka – ciastka sporządzone z mąki żytniej z dodatkiem soli, cukru i pieprzu. Formowano z nich figurki zwierząt i obgotowywano we wrzątku, a następnie zapiekano na ruszcie.
- Zupa kurpiowska – zrobiona z kapusty i marchwi, zakwaszona sokiem z kiszonej kapusty
Kurpiowie słyną też z piwa, lub psiwa, kozicowego. Wytwarza się je z jagód jałowca, chmielu i miodu. Napój jest niskoalkoholowy i bardzo aromatyczny. Kozicowego możesz spróbować w regionalnych karczmach i barach lub w lepiej zaopatrzonych sklepach w okolicy. Smakosze słodkich napojów z pewnością chętnie spróbują regionalnego miodu pitnego!
Miodobranie w Myszyńcu
Miodobranie kurpiowskie odbywa się w ostatnią niedzielę sierpnia. To niesamowite widowisko folklorystyczne, podczas którego mają miejsce występy artystów, koncerty muzyki regionalnej oraz rozgrywki sportowe. To dobry czas, aby odwiedzić Kurpie – atrakcje dla dzieci każdego roku przyciągają wiele rodzin z całego kraju! Impreza przypomina historię, tradycje i twórczość regionalną oraz wspiera promocję kurpiowszczyzny.
Miodobranie odbywa się corocznie od 1976 roku. Zwykle ma miejsce w samym Myszyńcu, jednak czasem odbywa się w okolicznych miejscowościach. Niezależnie jednak od miejsca można liczyć na wspaniałą zabawę oraz występy gwiazd muzyki i kabaretu światowego formatu!
Przydatne informacje dla turystów — noclegi, wyżywienie, transport
Najlepszym momentem na wizytę na Kurpiach będzie zdecydowanie okres wielkanocny lub sierpień. To w tym czasie w regionie odbywa się najwięcej imprez, co stanowi niezliczone okazje do ciekawie spędzonego czasu! Noclegu najlepiej szukać w Kadzidle, Myszyńcu, Łysych czy w Czarnie. Na przyjezdnych czekają hotele, gospodarstwa agroturystyczne oraz niezliczone trasy rowerowe i spływy kajakowe. Jeżeli chodzi o transport, to najlepiej jest przyjechać autem lub komunikacją z nastawieniem na wycieczki rowerowe i piesze.
O wyżywienie w żadnym wypadku nie należy się martwić – kuchnia kurpiowska jak wcześniej wspomniano, słynie z wielu smaków i niecodziennych połączeń. Regionalne dania są bardzo sycące i pozwalają nabrać sił na dalsze wyprawy! W miejscu noclegu z pewnością będzie możliwość zjedzenia pożywnego śniadania. Podczas różnorodnych imprez i dożynek nie brakuje też miejsca na stragany z kurpiowskimi wypiekami.
Kurpiowska Kraina
Kurpie to nieco zapomniana magiczna kraina, do której bez trudu można dostać się z Mazowsza czy Mazur. To doskonałe miejsce na weekendowy wypad, podczas którego można poznać ciekawe zwyczaje i spróbować regionalnych specjałów. Odwiedź puszczę Kurpiowską i daj się zachwycić tutejszym lasom i zwyczajom!
Dodaj komentarz